Cách bày trí mâm ngũ quả của 3 miền Bắc Trung Nam có gì đặc biệt?

Văn hóa bày trí mâm ngũ quả ở 3 miền Bắc, Trung, Nam không giống nhau, với mỗi loại quả, người dân 3 miền lại có những quan niệm khác nhau về ý nghĩa của chúng. Chính vì vậy, chúng ta cần tìm hiểu để nắm rõ để gửi gắm ước nguyện của gia chủ.

Để cả năm may mắn, đừng dại dột sử dụng những loại thực phẩm này trong dịp Tết

10 loại cây cảnh giúp gia chủ rước may mắn tài lộc vào nhà đầu năm mới này

7 điều bà bầu nên kiêng kỵ trong ngày Tết để may mắn bình an cả năm

Mẹo mua sắm dịp Tết vừa đầy đủ vừa tiết kiệm khiến hội chị em rần rần áp dụng

Những loại hoa tuyệt đối không được dâng lên bàn thờ gia tiên trong dịp Tết này

Vào mỗi dịp Tết, theo phong tục truyền thống của người Việt Nam, trên bàn thờ của mọi gia đình đều bày mâm ngũ quả cúng ông bà tổ tiên để cầu may mắn, bình an trong năm mới. 

Mâm ngũ quả là mâm quả gồm 5 loại quả với 5 màu sắc nhau khác tượng trưng cho mong ước được ngũ phúc: giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên.

Nhìn chung, các loại quả này có thể sử dụng trong mâm ngũ quả ngày Tết: chuối, phật thủ, bưởi, lê, cam, quýt, lựu, đào, táo, thanh long,dưa hấu, quả trứng gà, sung, đu đủ, xoài.

Ý nghĩa riêng của các loại quả này

Chuối tượng trưng cho con cháu sum vầy, quây quần, đầm ấm, hứng lấy may mắn, bao bọc và che chở cho nhau.

Phật thủ tượng trưng cho bàn tay Phật che chở cho cả gia đình. Bưởi thể hiện mong muốn an khang, thịnh vượng.

Lê tượng trưng cho sự thành đạt, thăng tiến.

Cam, quýt tượng trưng cho sự thành đạt.

Lựu tượng trưng cho con đàn, cháu đống.

Đào thể hiện sự thăng tiến.

Táo tượng trưng cho phú quý, giàu sang.

Thanh long tượng trưng cho rồng mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc.

Dưa hấu căng tròn, mát lành thể hiện sự ngọt ngào, may mắn.

Quả trứng gà tượng trưng cho lộc trời cho.

Sung gắn với biểu tượng sung mãn, sức khỏe và tiền bạc.

Đu đủ tượng trưng cho sự thịnh vượng, đủ đầy.

Xoài có phát âm giống như “xài” tượng trưng cho cầu mong việc tiêu xài không thiếu thốn.

Tuy nhiên, văn hóa bày trí mâm ngũ quả ở 3 miền Bắc, Trung, Nam lại không giống nhau, với mỗi loại quả, người dân 3 miền lại có những quan niệm khác nhau về ý nghĩa của chúng. Chính vì vậy, chúng ta cần tìm hiểu để nắm rõ để gửi gắm ước nguyện của gia chủ.

Miền Bắc

Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành trong văn hóa phương Đông là vạn vật dung hòa cùng trời đất.

Vì thế, mâm ngũ quả cũng phải phối theo 5 màu: kim - trắng, mộc - sanh, thủy - địa, hỏa - đỏ, thổ - vàng.

Mâm ngũ quả của người miền Bắc thường có 5 loại quả chuối, bưởi, đào, hồng, quýt hay chuối, ớt, bưởi, quất, lê.

Cách trình bày truyền thống gồm chuối ở dưới cùng đỡ lấy toàn bộ loại quả khác, chính giữa là bưởi hoặc phật thủ vàng, các loại quả khác bày xung quanh, những chỗ còn trống cài xen kẽ quýt nhỏ hoặc quất..

Do hoa quả, trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn, người ta cũng không câu nệ cứng nhắc “ngũ quả” nữa mà có thể là bát, cửu, thập quả, thêm chùm nho mọng, thêm táo xanh, ớt đỏ, hồng xiêm… Dù bày biện nhiều loại quả hơn nhưng người ta vẫn gọi là “mâm ngũ quả”.

Miền Trung

Miền Trung là mảnh đất nghèo khó, đất đai cằn cỗi, khí hậu khắc nghiệt, ít hoa quả nên người dân nơi đây cũng không quá câu nệ hình thức, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng cúng tổ tiên.

Bởi thế, mâm ngũ quả mỗi nhà lại khác nhau, miễn là tươi ngon. Các loại quả thường thấy trong mâm ngũ quả của người miền Trung là thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt.

Mâm ngũ quả là mâm quả gồm 5 loại khác nhau, mỗi loại tượng trưng cho một ước nguyện của gia chủ, thông qua tên gọi và màu sắc. Ngoài ra, “ngũ” còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phúc, quý, thọ, khang, ninh.

Nếu mâm ngũ quả hai miền Nam Bắc có sự khác biệt thì ở vị trí nằm giữa, mâm ngũ quả miền Trung lại có sự giao thoa của hai vùng miền này.

Miền Nam

Người miền Nam bày mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài” ước mong năm mới đủ đầy, sung túc, tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.

Mâm ngũ quả của người miền Nam thể hiện rõ tính bình dị, dân dã và hóm hỉnh. Mỗi người một cuộc sống và mong muốn khác nhau, biết là nào là “đủ”, nhưng ai cũng chỉ cần đủ mà thôi.

Người miền Nam kỵ cúng một số loại quả vì theo phát âm tên gọi mang ý nghĩa không tốt như: chuối gần với từ chúi nhủi, làm ăn không phất lên được; lê gần với từ lê lết, đổ bể, dễ thất bại; cam, quýt với ý nghĩa quýt làm cam chịu.

Cách bày đơn giản là chọn những trái lớn như đu đủ, dừa, mãng cầu đặt lên mâm trước để lấy thế. Sau đó bày những quả nhỏ hơn lên trên, sắp xếp hợp lý để mâm ngũ quả có hình thù giống như một ngọn tháp. Riêng cặp dưa hấu thì được dùng để đặt hai bên sau khi mâm ngũ quả đã hoàn thành.

Lưu ý khi chọn quả:

Đối với chuối nên chọn nải còn tươi xanh tránh hiện tượng chuối chín sớm khi chưa hết tết. Quả chuối có dáng hơi cong, số lượng quả từ 12-16 quả.

Với các loại quả khác cần xem xét kĩ độ tươi ở cuống (chọn quả còn nguyên cuống lá), không có vết dập.

Không rửa quả để tránh quả bị hỏng, chỉ nên dùng khăn khô sạch để lau bụi bẩn.

Tên gọi là mâm ngũ quả (5 loại quả) nhưng ngày nay mâm ngũ quả rất đa dạng không quá câu nệ hình thức. Ngoài các loại quả truyền thống thì các loại quả khác như na, thanh long, ớt... cũng được dùng phổ biến mà vẫn không làm mất đi ý nghĩa của mâm ngũ quả.

Mâm ngũ quả ngày Tết là nét văn hóa đặc trưng của người Việt, dù có khác nhau giữa các vùng miền nhưng trên hết đều thể hiện sự thành kính hướng về nguồn cội, tổ tiên và ước mong một năm mới an khang, hạnh phúc, đủ đầy.

 Quỳnh Hoa

Theo tạp chí Sống Khỏe